Prava istorija Srbije gotovo da se ne može razabrati (bogme, ni učiti u školskom obrazovnom sistemu) od naslaga brižljivo konstruisane mitologije i guste magle obmana i laži. Srpska politika (bezmalo) stoljećima neumorno i udarnički kopa rupu i baca mrežu velikosrpstva nastojeći u nju uvući okolne narode i zemlje.
Dugo bi nas vodili putevi kroz pustopoljine ovakve srpske „historiografije“. Ostavimo po strani neka „prastara“ vremena „velikana“ i „ svijetle srpske istorije“. Navodimo samo nekoliko relativno novijih istorijskih događaja koja su u kolektivnom pamćenju unazad nekoliko generacija i čiji su istorijski izvori neosporni.
Krenimo od 19. vijeka.
U Beogradskom pašaluku početkom 19. vijeka bilo je oko 368.000 stanovnika. U 38 varoši ovog pašaluka 65% stanovništva činili su muslimani. U periodu 1862.-1867. iz Beogradskog pašaluka izgnano oko 50.000 muslimana sa oko 300.000 članova porodice.
Ustvari, odmah na početku greška. Beogradski pašaluk nikad nije ni postojao. U obimnim osmanlijskim izvorima ova sintagma se ne pominje. Postojao je i pominje se Smederevski sandžak u čijem sastavu je bio i Beograd. U upotrebu pojam „Beogradski pašaluk“ uvelo je Habsburško carstvo, a kasnije ga je preuzela srpska historiografija, literatura i publicistika.
Helem, na prostoru tog „Beogradskog pašaluka“ početkom 19. vijeka gotovo da i nije bilo etničkih Turaka (nazivani Mandžukama). Muslimani su bili većinsko stanovništvo u Beogradu, Šapcu i Užicu. U jedanaest nahija ovog pašaluka oni su predstavljali 58% stanovnistva. Tako su u Beogradu muslimani činili četiri petine u odnosu na drugo stanovnistvo, a u Užicu 96,7% od ukupnog broja stanovništva grada, dok je u Pomoravlju taj procenat iznosio 65%. Beograd je početkom sedme decenije 19. vijeka imao 730 muslimanska, 536 nemuslimaska i 3 romska domćinstva, 2.328 zgrada, kuća, od kojih su 842 bile srpske, a 1486 muslimanske. Joakim Vujić u svom “Putešestviju” navodi da je u Užicu 1826. godine bilo 1200 muslimanskih kuća, 20 džamija i 80 srpskih kuća, dok engleski putopisac Andreja Arcibalda Patona navodi da je Užice 1834. godine imalo 3.500 muslimanskih i 600 srpskih kuća, dok Vladimir Karić piše da je u Užicu 1844. godine bilo 3697 Turaka, (čitaj muslimana) i samo 707 Srba.
Iseljenje muslimana s ovih prostora okončano je 1876. godine, a iz jugoistočne Srbije 1882. godine. Rezultat je to Međunarodne konferencije održane 1862. godine u Kanlidži, istambulskom predgrađu, kojom prilikom su francuska i ruska vlada napravile poseban Sporazum o zajedničkom istupanju u korist Srbije. Ugovorom je bilo propisano da se muslimani imaju “iseliti što je moguće brže”. Odštetu za njihovu pokretnu i nepokretnu imovinu od 9.000.000 groša Srbija je trebala isplatiti Turskoj.
Muslimani Srbije mogli su ostati na svojim ognjištima, zadržati svoja dobra, ali samo pod sljedećim uslovima:
-da se vrate „veri pradedovskoj“, a ako to neće, onda mogu
-da budu „Srbi islamske vere“, a ako i to neće,
-onda moraju da da se pišu i vode kao „Cigani“, a ako i to neće
-onda moraju da se isele iz Srbije.
Tako su i tada muslimani u Srbiji postali „Cigani“. Najveći dio muslimana se odlučuje na iseljavanje, a velik dio pristaje da postanu „Cigani“ ne želeći se vratiti “veri pradedovskoj”, ili da “budu Srbi islamske vere”. Ne mogavši trpjeti zuluma neki su dolazili u Bosnu (posebno sjevernu) i tu formirali svoja naselja – mahale (Gornja i Donja Azizija, odnosno Bosanski Šamac, Orašje, Bosanska Gradiška, Kozluk, Janja, čitavo područje oko rijeke Save), a potomci nekih od ovih muhadžira i dan danas nose stigmu „bijelih cigana“.
Glavni izbjeglički val kretao se, ipak, prema jugu, prema Nišu, kasnije prema Albaniji, Makedoniji, Rumuniji i Turskoj. Veliki broj muslimana iz Srbije Turska je odmah naselila u Anadoliju i pogranična mjesta prema Kurdima. U prvo vrijeme niko nije imao pravo izbora, svako je morao da prihvati ono što mu se ponudi.
Postoje brojna i autentična svjedočenja o egzodusu muslimana iz Srbije u ovom periodu. Bezbrojne su porodične i lične drame ostale zabilježene i od srpskih izvora. Muslimansko stanovništvo iz Užica i okoline iselio se najviše u Bosnu i dugo od srpske vlasti tražilo naknadu za svoja dobra, ili potraživanje prihoda sa svoje zemlje, ali nikada nikakve prihode niti naknade nisu ostvarili. Srpski seljaci iz okoline su napuštena imanja prisvojili i to bez odobrenja čak i lokalnih stariješina, dok su napuštene kuće palili, kako se eventualni povratnici ne bi imali na šta vratiti.
Da bi se muslimani čim prije iselili iz Užica srpske vlasti su organizovale podmetanje požara u gradu, a sve u želji da optuže muslimane kao navodne podmetače i podstrekače stalnih sukoba sa Srbima. Požar je iznenadio i same podmetače, ali je poslužio kao dobar izgovor, da se muslimani čim prije isele iz Užica. Prema zapisima Miladina Radovića “najveći dio varoši prekrio je pepeo požara, zatrpane su i pogažene stare drvene česme na lule, nestalo je vrtova i voćnjaka, platane i jablanove uništio je požar. Pusta i otvorena zjapila je velelepna Šehova džamiija, i niko ne misli na turbeta, nišane i druge svetinje, niti se više svet kupi u Musali nekad punoj zelenila, najljepšem kraju Užica”.
Srušena je i čuvena Šehova džamija, ali je u narodu ostalo vjerovanje, da će onaj koji je to srušio ostati proklet. Džamiju je srušio Ilija Jokanović trgovac i kafedžija. Iza njega je ostao sin koji se oženio ženom koja je ubrzo oboljela, pa tako nije imao poroda. Bolesna žena je u teškom psihičkom stanju vikala na sav glas, i pozivala , “dođite i uzmite što je vaše, dođite i uzmite što je vaše”. Odlazak iz Užica prema kazivanju istog autora bio je tužan. Kolona iseljenika bila je tako velika, da joj je čelo bilo na Kadinjači, a začelje se još formiralo u samom Užicu.
Slično je bilo i sa iseljavanjem iz Beograda, Smedereva, Sokola, Šapca, Loznice, Maloga Zvornika…
